Зулмучулагъа къаршы чыкъгъанланы башчыларыны бириси болгъан Якъупну келпетин Магьаммат Къурбанов ажайып уста кюйде яратды. Магьаммат, оьзю ойнайгъан келпетлерин яратмакъ учун, сынавлу артистлерден уьлгю алагъан, оланы сёзюне, маслагьатларына тынглайгьан артист эди. Айрокъда ол Алим Къурумов, Амир Къурбанов булан ювукълукъ юрюте эди. Къаравчуланы разилигин алгъан, сюювюн къазангьан, сынавлу артистлер булан лакъырлаша, «сорамакъ айып тюгюл» дегенлей, тюрлю-тюрлю суаллар бере, оьзю билмсйген затланы сорамакъны эрши гёрмей.
   Магьаммат Къурбанов 1916-нчы йылда Темир-Хан-Шура округну Тёбенкъазаныш юртунда тувгъан. Магьаммат школада охуйгъан заманда, юртгъа гелип, Къумукъ театр ойнайгъан бары да пьесаланы гёре, юрегинде «артист болажакъман» дейген ой тувула. Он классны битдирген сонг 1934-нчю йылны октябрь айыны баш гюнлеринде Къумукъ театргъа ишге де тюше. Репетицияланы заманында артистлеге къарап, Магьаммат нечик иштагьланагъаны режиссёрланы тергевюн тарта. Олар Магьамматны те-атргъа къуршайлар. Башлапгъы заманда ол, гиччи буса да, «Гьажи-Муратда» -савдюгерчини, «1823-нчю йылда» - почтаны начальнигини, «Намусда» къонакъны, «Анзорда» йырлавчу Ларбини, «Къой булакъда» Кароль йимик агьамиятлы ролланы ойнай. Артдагъы йылларда «Тулпарда» - офицер Сурхайны, «Къызыл партизанларда» офицер Абдулмежитии ролларын бек бажарывлу кюйде ойнады.

«Тулпар» деген пьесада режиссёр А.Къурумовну ёлбашчылыгъы булан ойнагъан офицер Сурхайны ролю Магьаммат Къурбанов яратгъан келпетлени ичинде инг де яхшысы гьисаплана.
      Бир керен «Тулпарны» ойнайгъанда, Магьаммат къарамагъа анасын гелтире. Спектаклге де къарап, уьйге къайтгъан сонг анасы йылап йибере.
 - Не болгьан, анам, неге йылайсан ? -деп сорай Магьаммат.
- Йыламай. не амал этейим, балам, сен мени биргине -бир яшымсан. Бу гече театрда бир нече уланны оьлтюргенин гёрдюм. Тангала сагъа да гезик гелсе, не амал деп йылайман. -деп, анасы агь уруп йибере.       Магьаммат кюлкюсюн токътатып болмай, анасы къарсалай.
- Абам, тарыкъсыз къарсалама. Театрда бирев де оьлмей, оьлген болуп йы-гъыла, сонг перде ябулгъанда саппа-сав туруп, уьйлю-уьйлерине къайталар, эртенинде дашгъы да ишге гелелер. - деп, Магьаммат анасына хыйлы заман англатыв бере.
    Магьаммат театральный техникумну битдирип болгьан артист тюгюл, тувмадан артист эди. Бек ихтилатчы гиши эди. Къумукъ адабиятны ва авуз - чебер яратывчулугъун яхшы биле эди. Гьар ойнайгьан рольну, гьар пьесаны язылгъан къайдасын тындырыкълы кюйде уьйрене эди. Гьали къайтара Ширван-заде язгьан «Намусну» - ойнайгъанда къызы Сусанны атасы Бар- хударны, Жабарлы язгьан «Севилде» - пьесаны аслу келпети болгьан Балашны ойнай. Экии тюрлю, башгьа- башгьа хасиятлы келпетлер. Сёзсюз Магьаммат оланы ерине етишдирип ойнай эди. Фатуев язгьан «Тавлуларда» тухумну улусу болгьан Тапаны уланы Исмайылны, А-П.Салаватов язгьан «Айгъазиде» - бай -бийлени зулмусуна къаршы чыкъгьан уланланы башчыларындан бириси болгьан Якъупну, Шекспир язгъан «Ромео ва Жюльттада» - тухумну уллусу Капулеттаны келпетин ярата.

Муна гьали Къумукъ театргъа, къаравчулар бек сюеген «Айгъази» йимик, бирдагъы пьеса гелди: о да «Молла Насрутдин». Театрны артисти Магьаммат Къурбанов магьа бир нече йыл алда:
   - Шагьмардан, мен жыйгъан кёп ёмакълар бар. Гел, Молла Насрутдинни гьакьында экибиз де пьеса язайыкъ. - деген эди.
     Мен шо заман Магьамматны таклифин къабул этмеген эдим. Этмегениме буссагьатда да гьёкюнемен.
     «Оьктемликни артындан къыдырып юрюр хорлукъ» -деп, шолайгьадыр айтагьан. Сайки масала, «Тулпар» дейген пьесаны язгьан Шагьмардан Магьаммат булан бирге пьеса язмагъа оьктемлик эте. Мени «Тулпарым» унутулуп да битди, Магьамматны «Молла Насрутдини» буса гьали де яшай ва яшажакъ.
      Магьаммат пьесаны, янгыз оьзю язып, коллективни алдына салды Коллектив къайсы пьесаны да эки-уьч сагьатдан охуп, ону гьакъында сёйлеп де бите эди. Магьамматны пьесасыны уьстюнде беш сагьатгьа ювукъ къалдыкъ. Ону себебин, озокьда, сиз оьзюгюз де англайсыздыр? Автор охуй, биз кюлейбиз, бизге къошулуп, Магьаммат оьзю де кюлей. Кюлей туруп, гёзлерибиз сыкъмасув. Кюлкюден, пьесаны охуп, ахырына чыгьып бол-майбыз.
       - Гьы, ёлдашларда, сёйлегиз, ким не айтмагьа сюе?- деп сорав берди Рустамов.
     - Мунда сёйлемеге зат ёкъ, - дедим мен. - Пьесаны къабул этмеге тарыкъ, - деп де къошдум, Молла Насрутдин болуп оьзюм ойнажакъман деген умут да булан, гёзлеримни де сибире туруп.
    - Шагьмардан герти айта. Биз барыбыз да пьесагьа разибиз! - деди Абдурагьман гёзлерин сибире туруп.
    - Кёп баракалла болсун сагъа, Магьаммат,- сен бизин яхшы кюлетдинг. Къаравчулар да гьакъ юрекден кюлежеклер, - деди гьар къайсы пьесаны да ушатмайгъан Алим Къурумов.
     - Ёлдашлар айтгьангьа мен де разимен. Артгъа салмай, пьесаны ойнамагьа тарыкъ, -деди Барият Муратова.
   
    Коллективни гьукмусу Барият айтагъан кюйде болду. Пьесаны гьазир этмеге башладыкъ. Режиссёр Рустамов Молла Насрутдинни ролюн магьа бермеди. Ону ойнажакъТажутдин Гьажиев.
   Артистлер уллу иштагьлыкъ булан пьесаны уьстюнде ишлейлер. «Буйнакскиге Молла Насрутдин гелген», дейген хабар шагьаргьа яйылгъан. Молла Насрутдин эшекге де минип барагъан суратлы афишалар къаравчулагъа: «1941-нчи йылны январь айыны 28-нде спектакль ойналажакъ» -деп билдире.  
    Шо гюн ахшам сагьат еттиде ишге гелемен. Театргьа ювукъ бола туруп, гьалекленмеге башлайман. Орам толгъан халкъ театрны къуршап алгьан. Бир башлап: «театргъа от сама тюшмегенмикен?» -деп эсиме гелди. Сонг: «Театрны къуллукъчулары ябушуп, тамашагъа жыйылгъан халкъмыкен?»-деп де ойлашдым.«Молла Насрутдинге» къарамагъа гелген халкъ болгъанны театрны алдына етишгенде билдим. Театрны тарихинде гьали болгъунча болгъан зат тюгюл. Муна сизге Молла Насрутдин! Муна сизге Магьамматны яратывчулугьу!
      Нечик алай да, мени танып, магьа ёл бердилер. Ярым сагьатдан къаравчуланы театргъа йиберди. Эшик алда токътагъан уллу Гьайбат бажив де, жагьил Гьайбат да, билетсиз театргъа гирме- къарайгъанланы гери ура туруп, къарывсуз болуп туралар, милиционерлепи кёмеги булан, билетсизлени гери уруп болдулар. Гьасили, билети барлар залда ерлешдилер, ёкълар гьазирине тангалагъа билет алмагъа башладылар. «Молла Насрутдин» сагьат 8-де башланды, перде ачылды. Эшегине де минип,
    Молла Насрутдин сагьнагъа чыгъа. Кюлкю, гючлю харс урувлар. Эшек къаравчуланы кюлкю авазындан уьркюп токътагьан, алгьа абат алмагьа къасты ёкъ.
     - Гьы, тербен алты абат алсакь, кьапудан гиребиз, -дей Молла Насрутдин. токътавсуз кюлкю! Гьали болгьунча театрны залында шолай кюлкю болмагъан десе, ялгъан болмас. Сезон ябулгъанда «Молла» булан юртлагьа, халкъны разилигин къазанмагъа, оланы да кюлкюден тойдурмагьа башладыкъ. Гьали, алдагъы йылларда йимик, оьгюз арбалагьа яда пургонлагьа юклейип айланмайбыз. Бизге берилген грузовой машинге де минип, юртдан юртгъа, райондан районгъа юрюйбиз.
    Фашистлер булангъы гючлю давда Магьаммат Къурбанов Ватаныбызны харлысызлыгьы учун оьз жанын берди, о язгьан «Молла Насрутдин» -Дагъыстанда огьар сын таш болуп токътады. Ону гю-нагьларындан Аллагь гечсин.

 Шагьмардан АБДУЛЛАЕВ, Дагьыстанны халкъ артисти.
 СУРАТДА: «Молла Насрутдинни» язгьан Магьаммат КЪУРБАНОВ.