Тёбенкъазаныш Дагьыстанны культурасыны бырынггъы центрларындан бири. Ондан хыйлы белгили алимлер ва учителлер чыкъгъан. Олар билим алывну ва культураны оьсювюне уллу къошум этген. Шо юрт Дагъыстанда арап тилдеги илмуланы классиги, белгили жамият ва политика чалышывчу Абусупиян Акаевни де ата юрту гьисаплана. Ата юрту Къазанышны къумукъланы биринчи фельдшери Гьажи Алхасов да макътавлу этген. Дагъыстанда XX асруну 6ашында Европа медицина илмуланы яйылыву ону аты булан байлавлу.

    Гьажи Алхасов 1892-нчи йылда сабанчы агьлюде тувгьан. Юртдагьы межитни янындагьы бусурман дин школада охугьан. Узакъ къалмай Гьажи Алхасовну къаравлары алышына, ол оьзюню яшавун медицинагьа багьышламагьа токъташа.
    Дагъыгтанны Россиягъа къошулуву дагьыстанлы яшёрюмлеге билим алмагьа, Россияны ва Гюнбатыш Европаны алдынлы халкъларыны илмусуна ва культурасына къатнашмагьа имканлыкъ бере.Рyc школалар милли интеллигенцияны амалгьа геливюне, биринчи фельдшерлени, врачланы, инженерлени, учителлени арагьа чыгьывуна кёмек эте.
    Къасумгентдеги эки класслыкъ училищени битдирген сонг Гьажи Алхасовгьа Тифлисдеги Михайловскийни больницасыны янында   ачылгьан   фельдшерлер гъазирлейген школагьа тюшмеге насип бола, Кавказда лап да уллу политика ва культура центрларындан бириси гьисапланагьан шо шагьарда охуву ону яшавгьа къаравларын камиллешдирмеге, Дагьыстанны халкъларыны савлугьун сакълавда, культурасын оьсдюрювде белгили чалышынчулардан бириси болуп арагьа чыкъмагьа кёмек эте.
   
    Гьажи бажарывлу яш болгьан, ол школада яхшы охуй. Биринчи гюнлеринден тутуп , дарс беривчюлерини  тергевюн тарта. Олар яхшы терен англаву барлыгъына тамашалыкъ эте.
    1910-нчу йылда Тифлисдеги фельдшер школаны лап яхшы къыйматлар булан битдирип, Гьажи Алхасов къумукъланы арасында рус билими булангъы биринчи фельдшер болуп токътай. Ол, Дагъыс тангъа къайтып, оьзюню бары да гючюн, билимин оьз халкъына къуллукъ этивге багьышлай.
    Биринчи специалист гьисапда Гьажи Алхасовну Дагьыстанны шагьарларында ва культура центрларынла ишлемеге имканлыгъы болгъан. Буса да ол башгъа ёлну танглай. Ол оьзюню башлапгьы чалышывун Дагьыстанны лап да артда къалгьан тав юртларындан башлай. Неге тюгюл де, шо юртланы загьматчылары медицина кёмекге айрокъда гьажатлы болгъан. Ол 1910-нчу йылдан 1913-нчю йылгьа ерли Гуниб округну Къарадах юрт больницасында къуллукъ эте. Гьаракандагъы фельдшер пункт ну заведующийи болуп ишлей. 1913-нчю йылдан 1921-нчн йылгъа ерли ол Темир-Хан-Шурадагьы гьакъылгьа мукъ аврувлагъа къарайгъан больницада чалыша. Узакъ къалмай оьз касбусундан къайры да,, ол Дагъыстанны халкъларыны жамият   -политика   ишлерде де актив кюйде ортакъчылыкъ эте.
    Гьажи Алхасов кёп тюрлю касбуланы бажарагъан, англайгьан адам. болгьан. Биз Гьажи Алхасовну Дагъыстанда биринчи сурат чыгьарывчу деп санамагъа ихтиярыбыз да бар. Бизин къолубузгъа   ол   1913-нчю йылны сентябрь ны 10-нда чыгьаргьан сурат тюшген.Гьажи Алхасов Тёбенжюнгютейдеги къартланы, училищесинде охуйгьан къызланы ва шоланы арасында белгили учителлер Исабек Абдуллаевни за Умрашират Абдуллаевни  суратын чыгьаргьан Гьажи Алхасов Дагъыстанда .биринчи сигьручу да болгьан. Тату Булач эсге алагъан кюйде, ону уьюне ерли интеллигенция ва охувчу оьрюм яшлар жыйылгъан вакътиде Гьажи Алхасов оьзюню сигьручу аламатларын гёрсете болгьан.
   
    Февраль революция уьстюн гелген сонг Гьажи Алхасов Дагъыстанны область центрында юрюлеген политика ишлерде де актив кюйде ортакъчылыкъ эте. Ол Темнр-Хан-Шура шагьарда медицина кьуллукъчуланы союзун къурувчулардан бириси болгьан ва ол шо союзну председатели болуп чалышгьан. Темир-Хан Шурада 1917-нчи йылда "Дагьыстанны бусурманларыны театр ва адабият  жамиятыны" къурулуву Дагьыстанны халкъларыны яшавунда уллу агьвалат болуп токътай. Гьажи Алхасов шо жамиятны президиумуну секретары болгъан. Темирболат Бийболатов ишлеген. Ж.амиитны аслу мурады театр инче саниятны, адабиятны ва милли  музыканы оьсдюрюв булан Дагьыстанны халкъларыны англавун артдырмакъ болгъан. Жамиаят, янгыз Дагьыстанны халкъларын тюгюл, айланадагьы халкъланы да шо ишге генг кюйде къуршамагьа къаст этген. Жамнятны программасында артда къалгьан халкъланы дюньяны халкъларыны алдынлы политика ва жамият чалышывуна генг кюйде къуршамакъ белгиленген. Шо программаны тизивде Гьажи Алхасов актив кюйде ортакъчылыкъ этген. "Башгъа дини булангъыланы, айрокъда орусланы арасында билим алып, -дёп эсгериле шо документде, - дагьыстанлылар оьз халкъыны арасында къарангылыкъдан чыгъып, оьзюню тарихи, культурасы болмагьа герекни агьамиятлылыгъын англай. Амма, бизде бар тарихи документлеге, айтывлагъа гёз къаратсакъ, бизин дагъыстанлыланы культурасын оьсген хоншуларыбызны тарихи ишлери булан тенглешдирмеге, оьрге гётермеге тийишли оьтген яшаву, халкъыны ишлери, айры-айры игитлери барлыгъын гёребиз", деп язылгьан шо программада.

    Дагъыстанда     биринчи журнал гьисапланагъан "Танчолпан "  журналны  чыгъарывну къурувчуларындан бириси болгъанлыгъы  да Гьажи Алхасовну абурун гётере. 1917-нчи йылны август айында чыкъмагъа башлагъан шо журнал, къумукъ тилде чыгьа буса да, Дагьыстанны халкъларыны бир-бири булан байлавлукъ тутагьан миллиара органы болуп токътагъан. Журнал халкъланы арасында февраль революция яратгъан алдынлы къаравланы яйывда уллу роль ойнагьан.
    Гьажи Алхасов кёп тюрлю тармакъларда чалыша. Шоланы арасында ол къумукъланы халкъ театрыны кюрчюсюн салывчулардан  бириси болгьанлыгьын да эсгермеге герек. Орта ёрукьда 1915-нчи йылда Темир-Хан-Шурада, Булачны уъюнде алдынлы къаравлары булангъы ерли интеллигенция жыйыла. Шонда къумукъ театрны къурмагьа гереклнги гьакъында ой тувулуна. Гьажи Алхасов, Набн Макашарипов, Жабрайыл Шагьмарданов, Арсланбек Арсланбеков ва башгьалары шонда гиччирек оюнлар гёрсетмеге башлай.
    Гьажи Алхасовну артист гьисапда уллу пагьмусу болгьан. Ол 1917-нчи йылда тувулунгъан къумукъ халкъ театрны къурувчулардан бириси. Бары да спектакллерде Гьажи Алхасов аслу ролланы ойнай. 1917- нчи йыл "Танчолпан" журналны 8-нчи номеринде татар драматург Аскар Камалны "Бизин шагьарны сырлары" деген пьесасына гёре салынгъан спептаклге рецензия чыгьарылгьaн. Шонда сет<ре-тар&м рплпн оинагъан Гьажи Ал хасовну пагьмуеуна я>зиы къьшмат бгриле.
    Гьажи Алхасовну музыкагъа бакъгъан якъда да яхшы пагьмусу болгъан. Ол рус ва къумукъ халкъ йырланы йырлай, мандолинаны, къычыны яхшы согъа.
    1918-нчи йылда  Дагъыстанны бир нече округларында Совет гьакимлиги уьстюн геле. Шо вакъти Гьажи Алхасов савлукъ сакълавну идараларын къурувда кёп иш эте. Ол юртларда, халкъны арасында медицина билимлени генг кюйде яймакъ учун чалыша, биринчи амбулаториялар, больницалар ача яралангъан партизанланы, къызыл гвардиячыланы сав эте.
    1918-нчи йылда Дагъыстанда Совет гьакимлиги тюп болгьан сонг, Бичераховну, Тарковскнйни гьызарлавундан къачып, Зайналабит Батырмурзаев ва башгъалары Гьажи Алхасовну уьюнде яшынгьан. Оьзюню яшавуна къоркъунчлу экенине де къарамайлы, ол яшыртгъын, революциячы ишлер юрютмек учун шартлар яратгъан. Гьажи Алхасов 1919-нчу йылны февраль айында У.Буйнакский къургъан партияны яшыртгьын Дагъыстан область комитетини ишинде де актив кюйде ортакъчылыкъ эте. Ону уьюнде партияны яшыртгьын область комитетини членлери У.Буйнакский, Ж.Къоркъмасов ва оьзгелери жыйынлар оьтгере.
   
    Дагьыстанны Деникинчилер елеген вакътиде ол Темир-Хан-Шурада болгьан. Лаваша юртда ерлешген Дагьыстанны оборона совети булан, шагьаргьа чапгъьсн этеген къызыл партизанлар булан аралыкъ тута, акъ гвардиячыланы гьакъында олагъа багьалы маълуматлар бере.
    Медицина тармакъда ишлеген вакыисинде Гьажи Алхасовну пагьмусу айрыча билине. Ол Дагъыстанны белгили врачларындан бириси гьисаплана. Од этеген къыйын ва четим операциялагьа гьатта сынавлу специалистлер де тамашалыкъ эте. Шолай уллу пагьмусу барлыгьына да къарамайлы, огъар оьр билим алмагьа имканлыкъ болмай. Шо гьакъДа 1923-нчю йылда ол оьзю булай яза: "Мен 1910-нчу йылда Тифлисде фельдшер школаны биринчи разрядлы савгьат булан битдиргенмен. Шондан берли билимимни артдырмагъа къаст этдим. Алдынгьы гьакимликни заманында шо мурадыма етишмеге болмадым. Неге тюгюл де, шо вакъти фельдшер школа да курсланы битдирген ( адамлагьа дагъы билиминин артдырмакь учун ёл ёкъ эди''.
    Гьажи Алхасовну оьр даражадагьы бажарывлулугьун тергевге алып, Дагьыстанны савлукъ сакълав халкь комиссариатыны хас комиссиясы 1921 нчи йылны март айыны 26-сында ол "врач атгъа тийишли"  деп токъташдыра. Шо йыл Гьажи Алхасов  савлукъ сакълавну Анди округ бёлюгюню заведующийи болуп белгилене. Ол бир гесек Терекли-Мектеб, Тёбенжюнгютей юрт больницаланы заведующие де болуп ишлей. 1924 нчи йылдан 1927 нчи йылгьа ерли савлукъ сакълавну Ботлих округ белюгюнде больницаны заведующийи болуп чалыша. 1928-нчи йылда буса Гьажи Алхасовну сынавлу кьуллукъчу гъисапда Дагъыстанны савлукъ сакьлав наркомуну аппаратына ишге алалар.
    Республикада савлукъ сакълавну оьсдюрювге багьышлангьан чалышыву оьсюп гелеген вакътиде Гьажи Алхасовну яшаву хапарсыздан бёлюне. Ону агьлюсюнде къарт анасы, къатыны ва эки яшы къала. Ону къызлары Зумрут Къубаханова кёп йылланы узагъында Дагьыстанны культура министри болуп, экинчи къызы, Меседу Алхасова республиканы ашамлыкъ промышленностуну министри болуп ишледи.

                                               
                                                    А.ГЬАЖИЕВ,тарихи илмуланы кандидаты