— Къайдан гелгенсен? — деп сорады ол магъа.
— Дагъыстандан, — дедим мен.
— Не еринденсен?
— Сиз о юртну атын эшитмегенсиздикр, агъав, Къазанышданман.
— Вагь, Къазанышданмыеан? Мен билсем, Къазанышлар эки бар. Хынжал усталары ва базалай хынжаллары булан тезден Кавказгъа
белгили Оьркъазаныш, сонг да уллу алим Абусупиян ва савлай дюньягъа аты айтылтъан кочапланы да кочабы Сали Сулейман деген ат-гъа ее болгъан, Дагъыстанны арсланкъапланы Мама кочан чыкътъан Тёбенкъазаныш. Сен къайсы Къазанышлысан?
— Тёбенкъазанышлыман, агъав.
— Къара чы бу ишге! Атынг кимдир, къулум?
— Магымут.
— Магьмут, нисти-пистисине ерли сорай деп, тамаша болма, акътигине ерли билме сюйгеним, магъа яшавумда эки де Къазаиышда болма тюшген. Жагьил заманымда базалай хынжалланы артындан Оьркъазанышгъа баргъанман. Ондан сонг, арадан йыллар оьтюп, сени ата юртунг Тёбенкъазанышда да болгъанман. Онда мен дагъы да эки ёлдашым булан Абусупиян-апендини артындан гелген здим.
— Он у артындан нечик гелген эдигиз, Ярай буса айтыгъыз, агъав ,— деп тиледим мен тамазагъа, апендини уланы экенимни айтмай.
— Вир уллу уьзюрю къуллугъу болмаса, адам бир элден бир элге барамы?! Айрокъда гьали йимик, бир-эки сагьатланы ичинде етиш-дирип къоягъан таксилер де, автобуслар да ёкъ заманда. Биз, уьч атлы, Шалиден эртен танг булан атланып, артындатъы тюн тюшден coнг Тёбенкъазанышгъа гелдик. Абусупиян бизин бек исси къаршылады.
— Инг башлап къайнар чайлар ичип, ёлда къавшалгъаныгъызны тайдырыгъыз, — деп, айланып йиберди.

- Мени даим чайым бола. Бу языв-бузув иш башьш бек моютуп къоя. Заман-заман чай ичип, башымны къарышдырагъанын тайдыра турмасам, амалым ёкъ, — деп тула самовардан чайлар тёгюп, алдыбызгъа салды.
Лакъыр эте туруп, чайлар ичдик. Сонг экинни намаз болуп, намазларыбызны къылдыкъ. Нечик чыкъгъаныбызны айтма сюебиз, тек башлама кюй табып болмай турабыз. Абусупиян-апенди де, бизге ялкъьгалу болмасын деп, ондан нмундан лакъыр чыгъарып, Мычыгъыш-дагъы гьалланы ва олай да башгъа затланы сорай, тек биз нечик чыкъгъанны ва не къуллугъубуз барны атын чыгъармай. Къонакълар тез гетгенни сюе деп ойлашар деген пикру булан сорамай болгъан экен. Шо ну биз сонггъу лакъырдан билдик.
Бизин Шалини де ва хоншу юртну да (тамаза о юртну атын да айтгъан эди, эсимде къалмагъан) арасында бир тарыкъсыз увакъ затлардан душманлыкъ, оьчлюк башланып, эки де юрт уллу берекетсизликге тарып турагъанны англатдыкъ.
— Эгер де гележакде эки де юртну аралыкълары шулай къалып, оьчлюк узатылып турса,, биз бир-бирибизни къырып битдирип, пастан салгъандай болажакъбыз. Абусупиян-апанди, ярай буса, шонда гелип, маслатьат этигиз, бизин ярашдырыгъыз, — деп тиледик.
— Англайман, аявлу къонакъларым. Эки де юртгъа, сиз айтагъан кюйде, уллу къутсузлукъ къабунуп, балагь къобуп турмай буса, сиз алыслардан мунда гелмес эдигиз. Бусурман къардашлар! Сиз мани тюз англагъыз, мен онда гелмеге авурсына деп ойлашмагъыз. Айтагъаным, шо иш, шонча уллу Мычыгъышдан оьтюп, магъа етип турамы? Мен билсем, Мычыгъышны ичинде де бар чы бак гьюрмет-ли къартлар ва алимлер, — деди Абусупиян-апенди.
— Тюз айтасан, тек олар не этсе де ярашдырып болмай туралар.
— Буса гелермен, Аллагь буюрса, бусурман къардашлагъа болагъан къуллугъубузну этмеге авурсынмасбыз. Тек бир ювугъума сёз бер-геммен, тангала тюгюл, бирисигюн ону уьзюрю къуллугъуна айланмагъа. Сизин булан гелип къалып, огъар ялгъанчы болсам арив бол-мас. Иншаллать, эки гюнге бир зат да болмас.
— Ярай, Абусупиян-апенди, нечакъы да ярай, гелемен деп, сен бизин бек сююндюрдю. Аллагь рази болсун сагъа, кёп савбол, баракалла, — деп, биз огъар алгъышлар этдик.
Къуллугъубуз бажарылгъан сонг, биз ёлгъа тюшме сюегенибиэни билдирдик.
— Екъ, гетмейсиз! Гече къалсатъыз, мунда гече ятма ерлер табулмас деп къоркъамысыз? Дэгъы да къонакълар гелсе де бар, вере тал-чыкъмагъыз. Маркача намазгъа да аз заман тюгюл къалмагъан. Аллагь буюрса, маркача намазыгъызны да, эртен намазыгъызны да шунда къыларсыз. Тангала оьзюгюз сюйгенни этерсиз, атлардан да парахат болугъуз. Оланы гьайын этеген адам да бар, — деди ол.
— Гелме ихтиярыгъыз болса да, гьали гетме изну берилмей сизге, — деп иржайды.
  
Шолай бир гече оларда къалдыкъ, воллагь, нече де адилли, берекетли ожакъ эди, адамлар сукъланардай.
— Сонг не болду датъы, агъав? — деп сорадым мен.
— Гьасиликалам, Абусупиян-апенди оьзю айтгъан заманда Шалиге гелди. Жума межитде къадибиз булан ол юртну жамияты булан танышды, олар булан тюш намазны къылды ва тангала ярашышлукъгъа бармакъ учун юртдан 30 абурлу ва гьюрметли адамны жыймагъа таклиф берди. Экинни намазтъа етишеген кюйде бириси юртгъа гетди. Онда да шолай юртну къадиси ва юртну жамияты булан ёлугъуп, олагъа да тангала ярашывлукъ сёйлешивлеге бармагъа абурлу-гьюрметли 30 адамны жыймагъа таклиф эте.
Артындагъы гюн Абусупиян-апенди эки де юртну арасындагъы ёлну о якъгъа да, бу якъгъа да бир йимик мезгил бар еринде шо ва-киллени — 60 да адамны жыйды. Ол бир сагьатдан да къолай пайхаммарланы яшанундан, Къурандан, шариат дан, табиатдан, яшав дан терен маъналы мисаллар гелтирип, душмашлыкъны-оьчлюкню къутсузлукълары, балагьлары гьакъда ва дослукъну-татывлукъну ниъматлары гьакъда пасигь тили булан мукъуятлы этип айтды. Ону терси маъналы сёйлевюне эки де якъны вакиллери авзун ачып тынгладылар. Абусупиян-апенди, алда ярашдырма къарагъанлар йимик, не болгъан эди, арагъызда не къалгъан эди деп, гетген-битген затланы хотгъап, эсги яраланы янгыртып-оьрчюкдюрюп айланмады.

— Муна гёресиз, душманлыкъ-оьчлюк бу пана дюньяда да, о герти дюньяда да оьрте-ни-оту булангъы жагьаннем, дослукъ-татывлукъ буса адам оьзюнден тоюп болмайгъан, кёп ниъматлары булангъы женнет, — деп, оьзюню маслагьат сёзюн битдире туруп, Абусупиян-апендя эки де якъны вакиллерини ортасында токътады.
— Аллагь-биллегь учун, ярашывлукъгъа бир-биригизге къолларыгъызны беригиз, — деди.
— Не о якъдая, не бу якъдан къолун узатагъан гиши ёкъну гёрюп:
— Бусурман къардашлар, шайтанны-илбисни юрегин ял этмей, юреклеригизни енгип, къолларыгъызны бир-биригизге узатыгъыз, — деп, оланы да, бизин де енглерибизден тутуп тартып, къоймай къоллар алдырма башлады.
Эки де юртну вакиллери бир-бирине къолларын берип битгенде, ол бек сююнюп:
— Энниден сонг гьеч гиши шу эки де жамиятны арасындагьы ярашывлукъну бузса, шо къайсы якъдан болса да, барыгъыз да, демек, о якъ да, бу якъ да, шо адамгъа Аллагьны шайтангьа этген минг налатын берерсиз, — дел битдирди.
— Муна шулай, Абусупиян-апенди, эки де юртну арасында ярашывлукъ болдуруп, бизин арабыздагъы оьчлюкге ахыр салды ва къан тёгювлени даимликге токътатды. Ондан къалгъанлар, дос-къардашы гёрмеген яхшылыкълар къалмасын, я Аллагь! — деди тамаза.
— Агъав, сиз магъа не арив ёлукъдугъуз! Мен мунда гелип не яхшы этгенмен, ёгъесе атамны гьакъында шу сиз айтгъан затланы бирин де билмеген кюйде къалажакъ эдим, — дедим мен сююнмекликден.
— Я, Абусупиян-апендн сени атангму? — деди ол, скамейкадан хоэгъалгъандай болуп, бирден мен бар якъгъа савлай къаркъарасы булан бурулуп ва магъа бек тергевлю къарап.
— Дюр, — дедим мен.
— Айтмассан! — деп, ол эки де къолун инбашларыма салды. — Я, балам, Магьмут, неге айтмай турдунг гьали болгъунча. Мен чи сагъа башынданокъ айтдым уьюгюзде-эшигигизде болгъанымны. Уьйлеригиз жума межитге ювукъда токътагъан эди, 50-60 абат болгъандыр аралыгъында, оьзю де таш канзилери, темир тутулгъан чарлагъы булангъы эки къабат бина эди. Тюз айтаманмы? — деди тамаза, менден жавап къаравуллап.
— Тюз айтасан, агъав, — деп, мен ону сёзюн гертиледим.
— Атагъызны тутуп, сюргюнге йибергенни ва ол онда гечиегенни англагъан эдим. Анагъыз сама савму, къулум? — деп сорады ол.
— Тюгюл, анабыз да о герти дюньяда, — дедим мен.
— Къалгъанларыгъызгъа Аллагь савлукъ берсин! Яшав шолай зат, Магьмут, гезиги етишген гете. Аллагьдан гелген къадаргъа рази болуп къалмасакъ, кюй ёкъ, ,— деп ол сёзюн булай узатды:
— Магьмут, сени илму булангъы кююнг нечикдир? Атагъыз чы уллу илму хазна эди. Мычыгъышча да яхшы биле эди, мычыгъыш тилде китаплар да чыгъарды.
— Агъав, илму булангъы кююм нечик болсун, бизин къойдуму ондан пайдаланмагъа?! Атам тутулгъанда магъа беш йыл бола болгъан. Бизин биринден-бири гиччи беш яшны, атасыз къойгъандан къайры, бары уьй малыбызны сыпкъырып алгъан, юртларыбызны чы-гъарып алып, канторлар этген. Биз хоншу чыгъып, башгъа абзарда бир уьйге тыгъылып яшама борчлу болгъанбыз. Тавушдан тайдыргъан. Биз гёрмегеи не къалды? О замангъы гьакимлер, активистлер бизге, атасын оьлтюрген душмангъа йимик, къарай эди. Сайки, биз «халкъны душманыны» авлетлерибиз. Атабызны китапханасындагъы китапланы арбалар булан ташып яллатгъан. Бизге эсделикге сама бир китабып да къоймагъан, — дедим мен, тюнегюн-бирисигюн болгьан затгъа йимик талчыгъып.
— Кюстюнме къулум, Магьмут, яшавда не де бола. Къысмат шолай биревлени шолай терсине сынай, болгъан затгъа болат болма герек, — деди тамаза...