Бу  ишге ойрокъда супу тайпа бек гьайран бола. Сайки, шонча иманлы – динли Абусупиян бир гавурну уьюню тёрюнде аш да,  сув да берип, къув тёшеклерде ятдырып, бир хыйлы гюнлер сакълап тура.  Бусурман адамгъа, айрокъда билимли-динли Абусупиянгъа капирни шонча гюнлер, тёрюнде ойнакълатып сакъламагъа ярайму  деп, бек айып этип, артындан сёлей тургъанлар.

      Шо араларда Абусупиян-апенди оьрде эсгерилген супу тайпа оьзю булан алдын йимик исси сорашмайгъанны гьис эте. «Еси къулакъ сангырав» дегенлей ол огъар онча къулакъ асмай да къоя.
       Къонакъ гетип биразлардан Абусупиянны Магьаммат-аввал деген биринчи авлети гиччилей гечинип къала.Ол оьлгенде оьзю булан сувукъ салкъын сорашагъан сорт къайгъырышмагъа гелмей. Себебин англап битмей бек тамаша болуп турагъан да, ол узун къулакъдан эшитип къоя, эсгерилген тайпа шо къонакъны къабул этгенге- сакълагъангъа, олтургъан-тургъан ерде оьзюню башын сёйлейгенни. Олар англавсузлугъундан, вагьшилигинден оьзюне негьакъ айып къаплайгъангъа Абсупиян бек талчыкъсада, бир дегьир сыр билдирмей тура. Ахырда болмагъанда бир жумагюн жума намаз битгенде, бир-эки сёз айтмагъа изну ала. Ол гьар заманда йимик сабур – саламат кюйде булай дей:
— Гьюрметли юртлуларым! Дин къардашларым! Мен айтагъангъа яхшы тынгламагъа Аллагь сизге чыдамлыкъ берсин! Сиз билеген кюйде, Дагъыстангъа гелген   алим бизде он гюнлер къонакъ болуп турду. Яшырмайман, хачперес деп къарамайлы мен огъар бизин ата-бабаларыбыздан къала гелген адатгъа гёре къонакъгъа этме тюшеген бары да абур-сыйны этдим.  …Муна шо  алим бизде къонакълыкъда тургъан гюнлер оьтдю  ва бек   ра­зи къалып оьз ватанына-уьюне гетди. Хачпереc буса да, дини булан болсун, оьр марипатлы, саламат адам эди. Сиз билесиз, ол уьюне гелгенде йыракъ сапардан къайтгъан деп ону гёрмеге дос-къардашы, авул - хоншусу, таныш- билиши ва  олай башгъа оьзюню  йимик алимлер баражакъ. Оланы бириси де, мен билсем, огъар: «Абусупиян нечик гишидир?» — деп сорамажакъ. Шо алимге олар шексиз: «Дагъыстан  нечик ердир?», «Дагъыстанлылар  нечик халкъдыр?»  ва башгъа шулагъа ошайгъан соравланы бережек. Мени гьали шо ягъындан юрегим парахат. Неге тюгюл, мен оьзюм къабул этген кюйге гёре ол: «Дагъыстанлылар рагьмулу, чомарт, къонакъны бек арив къаршылайгъан халкъ. Оьзлерден диним, тилим башгъа буса да бек яхшы къарады ва белсенип къуллукъ этди», — деп савлай Дагъыстанны халкъын макътажагъына къатты кюйде инанаман.
 … Азиз юртлуларым, мен Аллагь айтагъан ёлдан тайып этген ишим бармы?  Бар буса, бетиме айтыгъыз ва исбат этигиз. Къонакъны мени учун сакъламадым, бизин барыбыз да учун, мен сизге алда айтып гетген кюйде, савлай  Дагъыстан учун сакъладым. Адамны артындан сёйлемек Къуръанда да, бизин ислам динде де лап сёгюлген къылыкъланы бириси экенни бек яхшы билесиз. Биле-биле туруп, шайтан айтгъанны этип неге гюнагь къазанасыз?»- деп Абусупиян – апенди  халкъгъа соравлу къарай. Шонча халкъдан бирев сама Абусупиян – апендиге бир зат да айтма болмай, астаракъ  къыргъа багъып тербенелер.
      Мен макъаламны башында айтгъанлай, иш Абусупиянны гьакъындагъы эсделик хабарны къысгъача маънасын эсге салмакълыкъда тюгюл, мундан таба башгъа темагъа чыкъмагъа- гёчмеге болушлукъ этмекликде.
       Демек, «Ёлдаш» газетден    ва башгъа печат къураллардан бизге етген маълуматлагъа гёре, 1910 – нчу йыл белгили алим-тюрколог мажарстанлы (Венгрия)  Юлиус Немет илму сапары булан Дагъыстанда – къумукъ юртларда бола. Бу маълуматны ташдырмакъ учун тюпдеги далиллени эсгермекни лайыкълы геремен.
      Камил  Алиевни «Юлиус Наметни   Къумукъстан  сапары сырларыны» («Ёлдаш», 28 январь 2000 йыл.) деген макъаласындан:

«...1910-нчу йылда илму сапары булан иш этип, къумукъланы ахтармакъ учун, Кавказгъа  геле, Къумукъда бола, мунда ол кёп бай материал топлай, мунда гелгенче теория якъдан яхшы кюйде уьйренген оьзюню ата-бабаларыны (Ю.Немет оьзю мажаристанлы ха-
зар-къыпчакъланы тухумундан экенни айтма тюше) ана тили — къумукъ тилни сёз байлыкъ якъдан да камиллешдире, къумукъ  юртларда болуп, кёп бай материал жыя, Къазакъны шиъруларын топ-
лай».
       «Алдагъы макъалабызда эсгергенибиз йимик Ю.Немет оьзюню къумукъ материалларын 1911-1912 –нчи йылларда Будапештде чыгъагъан «Келети жемле» - деген илму журналны  эки номеринде берген. Мунда къумукъ халкъны аталар сёзлери ва айтывлары булан янаша, бырынгъы къумукъ йырлар ва сарынлар, Йырчы Къазакъны, М.Османовну  шиъруларына да  ер берилген».(«Къумукъ адабиятны уьлгюлери»  («Ёлдаш», 14 июль 2000 й.) деген макъаладан, К.Алиев ).
      Шу далиллеге таянып, мен  Абусупиян-апендини  «орус» къонагъы Юлиус Немет болмаса амал ёкъ деген ойгъа гелемен. Демек, ону гьакъындагъы эсделик хабардагъы къонакъ Аресейден (Россиядан) гелген орус тюгюл, мажарстанлы (венгриялы) алим-тюрколог Ю.Немет  болгъангъа юрегим шеклик этмей. Эсгерилген далиллени уьстюнде тергевлю кюйде ой къургъан гиши де шо пикруну инкар этмес деп ойлайман. Айтагъаным  Ю.Немет  Къумукъстанда 1910 – нчу йыл болгъан, Абусупиянны авлети де 1911 – нчи йыл (къонакъ гетгенден сонг) гечинген. Сонг да, Абусупиян Акаев алим -тюрколог Юлиус Неметни къуллугъун битдирмеге - ону илму сапардагъы мурадын яшавгъа чыгъармагъа кемек этме болагъан о замангъы къумукъ алимлени инг биринчилеринден. Неге тюгюл де, Абусупиян Акаев о заман къумукъ халкъны аталар сёзлерин ва айтывларын жыйыв булан машгъул болгъан. Бу биринчилей. Экинчилей, мен билсем, ону атасы Акай къади Йырчы Къазакъны  замандашы, ону хыйлы йырларын язып алып топлагъанланы бири болгъан. Гьасили, А.Акаев  атасыны тептеринден алып, оланы Ю.Неметге  бермеге де имканлыгъы бар адам. Неге десегиз, ону бай китапханасына ва уьягьлю архивине сувукъ къоллар сугъулгъунчагъы – балагь къопгъунчагъы  заманлар.
       Гьюрметли охувчу, мен оьзюмню пикруларымны яздым. Сагъа авур сынмай тергевлю охуп чыгъып, тюз гьасилге гелмек къала.