Тёбенкъазанышлы Магьаммат Шиховну, Магьарам Абдурагьмановну, Иманмурза Къурбановну, Наби Магьамматовну, Ягьия Атагьажиевни атлары совет девюрню гёрмеклн вакиллери гьисапда танывлу. 1917-нчи йылны октябрь айындаТемирхан-Шурадагьы губернаторну уьюню алдындагьы майдангъа кёп адам жыйыла. Генерал Аргутинскийге салынгьан эсделикташны кьырыйында Магьач Дахадаев жыйылгьанлагьа булай деп билдире: «Гьакимлик халкъны къолунда болмагьа герек». Шолай дегенде, Абугьажи-къадини уланы Магьаммат Абуев тюбегини сюлчесин Магьач Дахадаевге бакъдыргьан болгъан. Къырыйында токьтагъан Магьаммат Шихов ва Магьарам Абдурагьманов ону къолундагьы тюбекни сувуруп алгъанлар. Шо заман халкъны арасына уллу къалмагьал тюшюп гете. Гьалекликге тарыгъан халкъ езден этилген генерал Аргутинскийни эсделик ташын да бузгъан болгъанлар.

Бу жыйындап сонг Темир-хан-Шурада къызыл партизанланы отрядлары яратылгъан. Тёбен Къазанышда яратылгъан партизан отрялагъа Магьаммат Шихов ва Магьарам Абдурагьманов ёлбашчылыкъ этген.

1917-нчи йылны ноябрь айында Темирхан-Шурала къызыл партизанланы жыйыны оьтгериле болгъан. Ёлугъувну барышында гёз алгъа тутулгъан аслу мурат-Темирхан-Шурада ва шону айланасындагъы юртларда англатыв ишлер юрютмек. Шо заман шагьарны ягьасындагъы уллу казармада солдатлар ерлешдирилип тура болгъан. Оланы арасында да М. Шиховну ва М. Абдурагьмановну ёлбашчылыгъы булан англатыв ишлер юрюлген. Экисини де гьаракатыны натижасында Магьач Дахадаевни отрядына кёп санавдагьы солдатлар къошулгъан.

Совет девюрде Магьач Дахадаевни яны болуп аслам къошум этген Магьарам Абдурагъмамов яшавдан 50 йыл болагьан чагъында гетди. Оьзюнден сонг къалгьан дёрт яшны. бир къызны ва уьч уланны, яшавда халкъына пайда гелтирип чалышмагьа уьйретген. Ол халкъыны эсинде де яшай. Тёбен Къазанышдагъы ол яшагъан орамгьа партизан отрядны къургьан Абдурагь­мановну аты да къоюлгьан. Гёрмекли чалышывчу гьисапда ол ревкомну председателини къуллугьунда, Тёбен Къазанышдагьы исполкомну биринчи председатели болуп ишлеген.

Уллу уланы Абдурагьман, 13 йыллыкъ чагьындан башлап, анасы Кишханым булан бирче колхозда ишлемеге башлай. Атасы гечинип, арадам 6 йыл гетген сонг, анасы Кишханым да дюньядан гете. Яшлар герти етимлер бола. Яшламы уллусу Абдурагьман, инилерине ва биргине-бир къызардашына, атаны да, ананыда орнун тутуп, бары да жаваплыкъны бойнуна ала.

Бу уьягьлюдеги яшланы лап да гиччиси Абдуллагъа 12 йыл болагьанда, ол Буйнакск шагъарда ерлешген къызыл партизанлардан къалгъан яшланы охутагъан З. Алиевни атындагьы интернатда билим алмагьа баш­лай. 1936-нчы йыл Абдулла бу охув ожакъны яхшы къыйматлар булан битдире. Интернатда охувун тамамлагъан сонг ол оьр билим алмакъ мурат булан Дагъыстан пачалыкъ медицина институтгьа охума тюше.

Бу ожув ожакьда огьар узакъ замам охума тюшмей. 1936-нчы йылны октябрь айында ол Совет Армияны сыдыратарына чакъырыла. Асгер къуллугьун кюте туруп, ол НКВД-ни асгерини къуллукъчусу бола. 1939-нчу йыддан башлап, 1940-нчы йыл болгьанча ол финлер булан болгьан ябушувларда ортакъчылыкъ эте. 1941-нчи йылны октябрь айында ону асгер къуллугьуну заманы битме герек болгьан. Амма шо йылны июнь айында Уллу Ватан дав башланып къала. Снайпер А. Магьарамов къуллукъ этеген асгер бёлюк шо йылны яйында Москва шагьарны ювугьунда ерлешген болгьан.

Уллу Ватан давну биринчи гюнлеринден тутуп, бу полк Минск шагьаргьа йибериле.

Ёлда барагьанда Орши шагьар­ны гюнбатыш янында гъавадан таба атышыв юрюлегенде, А. Магьарамовгьа биринчилей яра тие. 1942-нчи йыл авур яра тийген сонг асгер ёлбашчыланы буйругъуна гёре, А. Магьарамов Саратовдагьы НКВД-ми асгерлерини дазу сакьлав училищесине охумагъа йибериле. Курсант Магьарамов душманны асгерлерин дагъытывда Гомелевский областда, Воронежде. Ростовда ортакъчылыкъ этген.

Медицина къуллукъну лей­тенанты А. Магьарамов Польша, Чехословакия, Румыния, Юго­славия шагьарланы азат этивдеги давларда да болгъан. Давдан сонггьу йылларда ол Закарпат дазу сакьлав округну 13-нчю отрядында къуллукъ этген.

Абдулла Магьарамов бу эки де агьасы асгер къуллугъун кюте туруп, немис елевчюлеге къаршы юрюлеген давларда жанларын аямай ябушгъанлар. Оланы арасындан Магьаммат 1943-нчю йылны март айыны 12-синде Орлов-Курск бойда болгъан къатты давларда игит кюйде жан бере. Уллусу Абдурагьман буса давдан къайтып, загьмат булан машгъул бола.

Башлап ол колхозда бригадир болуп ишлей, сонггъа таба сатыв-алыв тармакъда чалышма башлай. Къызардашы Патимат буса Тёбен Къазанышдагьы почта байлавлукъ бёлюкде кёп йылланы боюнда загьмат тёге.

1947-нчи йылда Абдулла Ватанына къайта. Ол оьзю, кёп сююп танглагъан касбугъаа ес болмакъ учун, бёлюнюп къалгъан охувун узата. Студент Магьарамовну охуйгъан беш йылны боюнда профсоюз комитетни председатели этип сайлайлар. Оьзюнне ишде де гьаракат янындан гёрсетип болагъан Абдулла институту советини, «Знание» деген жамият къурумну, студентлени  илму кружогуну члени этилинип сайлана.

Дагъыстан медицина институтну оьр къыйматлар булан тамамлагъан врач А. Магьара­мов савлукъ сакьлав министрни биринчи заместители болуп ишге алына Ондан къайры да, ол ДАССР-ни баш пачалыкъ сани­тар инспектору болуп белгилене. Шо йылларда ону сиптечилиги ва гьаракаты булан ата юрту саналагъан Тёбен Къазанышда материал-техника ясандырывлар ва хас транспорт булан толу таъмин этилген участка больница ачыла.

Къайсы иш ишлеседе, ол ильму ахтарыв ишинден де айрылмагъан.Шолайлыкъда ,ол Савлукъ сакълав министерликдеги ишинден азат болгъан сонг,Дагъыстан медицина институтну анатомия кафедрасында ишлеме башлай ва ильму-педагогика ишге гирише. Билимлерин артдыра туруп, ол  кандидатлыкъ диссертацияны якълай ва гьазиринде докторлукъ ишни уьстюнде ишлемеге башлай. Давну акъубаларын башдан гечирген А.Магьаррамовну муратлары ярты къала. Ол 1982 йылны май айыны 2 –синде оьрчюп къалгъан аврувундан гечине.

Доцент А. Магьарамов - 100-ден де артыкъ илму ишлени автору, 15 асгер ва загьмат савгьатланы есиси. Ону яшав ёлдашы Умзагьрат Гьайдарбековна Тёбен Къазанышдагьы школада китапханада ишлеген. Уьягълюсю булан Магьачкъалагьа гёчген сонг. 25 йыллар бою Дагъыстан медицина институтну китапханасында ишлеме болгьан.

Аттуягъынтай басардегенлей, атасыны касбу ёлун яшлары да танглагъан. Къызы Маржанат Абдуллаевна республикадагъы гьакъылгьа мукъ адамланы савлугъуна къарайгъан азарханада врач болуп ишлей. Уллатасыны аты къоюлгъан уланы Магьа­рам - Халкъара академияны академиги, медицина илмуланы доктору, профессор, «РФ-ни ат къазангьан врачы», «ДР-ни илмуларыны ат къазангьан чалышывчусу», «ДР-ни ат къазангьан янгылыкъ. яратывчусу» деген атлагьа ее болгьан, Да­гъыстан Республиканы Савлукъ сакьлав министерлигини баш травматологу-ортопеди.

Магьарам Магьарамов 1949-нчу йыл Магьачкъала шагьарда тувгъан ва оьеген. 1966-нчы йыл орта школаны яхшы къыйматлар булан битдирген  сонг, Дагъыстан  пачачыкъ медицина институтгьа оьр билимлер алмагьа тюше, 1972-нчи йыл къызыл дипломгъа битдире. Адамны савлугъун багъагъан касбуланы арасывда лап да къыйын деп саналагъан нейрохирург болуп яш спе­циалист республика клиника азарханада ишлеме башлай.

Касбусуна тюшюнген сонг ол илму булангъы аралыгьын да юрюте. Айтагъаныкъ, Ма­гьарам Абдуллаевич 1976-нчы йыддан 1979-нчу йылгъа ерлн И. И. Пироговну атындагьы 2-нчи Москвадагъы Ленинни ордениии пачалыкъ медицина институтуну аспирантурасында билимлерин теренлешдире. 1979-нчу йьш ол яшланы бувун сюеклерини аврувларына  багьышлангъан темада кандидатлыкъ ишин якълай.

Алим аттъа ес болгъан сонг 1979-91-нчи йылларда Магьа­рам Абдуллаевич Дагъыстан пачалыкъ медицина институтда ассистент болуп чалыша Арадан кёп де гетмейли, ол шо охув ожакъны яшланы хирургия булан байлавлу аврувларын багъагъан профессор бола.

Ол сюек аврувлар булан бай­лавлу теманы дагъы да теренинден ахтарма башлай ва 1990-нчы йыл медицина илмуланы доктору деген атгъа ес бола. 1991-нчи йыддан башлап, ол Дагъыстан медицина академияны травмато­логия, ортопедия ва асгер хирур­гия кафедрасыны ёлбашчысыны къуллугъунда заъмат тёге.

Илмугъа яш йылларындан берилген Магьарам Абдуллаевич ахтарыв ишлерине кюрчю болуп токътагъан темалардшьы аврувланы сав этивню янгы ёлларын излей. Ол медицина тармакъгьа аслам къошум этгенлени бириси деп айтсакъ, бир де янгылыш болмажакъбыз. Врачны авторлугьу булан чыкьгъан 260-дан да къолай илму ишлер, 26 аппарат ва медицинада сав этивню асувлу ёлларын тангламакъ учун этилген 60-дан да къолай илму таклифлери Магьарам Абдуллаевични касбу даражасына шагьат болуп токътай.

Магьарамовланы агьлюсю толу медицина тармакъгъа берилип къалгъан. Агьлюсю Валида Изамутдиновна - тамакъ булан байлавлу авруалагьа къарайгъан врач-отоларинголог. Магьарам ва Валила бирче агьлю къуруп беш яшны оьсдюрген ва тарбиялагьан. Оланы уллулары -къызлар барысы да ата-aнасыны касбусун танглагьанлар. Да­гъыстан медицина академияны тамамлагъан, клиника ординатураны битдиргенлер. Яшлардан гиччиси Абдулла да оьрде аты эсгерилеген оьр охув ожакъда билим ала .Ол хирург болмагьа сююа къаст этап охуй.

         Жалил АЛХАСОВ.Гьюсемегент юрт. Газета «Ёлдаш» 30.04.2010 г.