Магьамматзапир Абдлкъадырович,сизин йыр хазнагъыз бек эркин ва генг. Сиз кёп йырланы йырлагьансыз. Йырлама къачан башладыгъыз? Уьлгю алмакъ учун тухумугьузда йырлайгьанлар бармы эди? -Булай алгъанда, бизин тухум йырлама сюеген, йыргьа, такъмакъгъа амракъ, шатлыкъны сюеген тухум. Иырав гьисапда, тюзю, арагьа чыкъгъанлары ёкъ. Биз уьягьлюде 9 яш оьсгенбиз ва тарбиялангьанбыз -5 къызардаш ва 4 агьа-ини. Бизде. Къазанышда, айрокъда алда, кёп юн булкъалар, гьабижай булкъалар бола эди чи. Шоларда авул-хоншудагьы жагьил къызлар, уланлар жыйылып йыр масхара-иланкъы булан заманны кёп арив шат кюйде оьтгере эдик. Шо шатлыкъланы тёрюнде, инаныгьыз, мен де бола эдим. Биринчилей мен йырлагьан йырланы эсге алсам, Ш.Албериевни «Мени халкъым», Абдулгьамит Татамовну «Сен йырлама. бюл-бюл, бизин терекде» деген йыр¬ланы бир де унутмайман. Сонг да, мен М.Атабаевни «Аталар» деген йырын да ва Б.Ибрагьимова чыгьаргъан «Багьасыз сююв» деген йырын да телевидениеде оьтгерилеген «Пагьмулар къыдырабыз» деген конкурсда йырлап, биринчи ерни алдым. Къаравчулар да ушатды деп эсиме геле.Айтагъаным шоллукъда тынглавчуланы сесленивлери етише эди. «Аталар» деген йыр савлай Дагъыстангьа яйыдды. Тек, тюзюн айтмагьа герек, эсгерилген шо йыр мен йырлагьынча эки йыл алда да йырлангъан. Мени англавума гёре, симфония оркестрны дирижёру Магьаммат Абакаров да кёмек этап, къурашдырып, онгарып, йыр башгъачалай болуп къалды. Не йырны уьстюнде ишлесем де, айтайым, гьар заманда да билмейгенимни сорамагьа мен бир де уялмагъанман, тийишлилени янына барып, шу ерин шулай этейими деп, гьакълашып ишлегенмен.
 —Айтып гетген кюйде, сиз йырлагьан йырланы санаву кёп. Шо йырланы кёбюсю къумукъ йырланы алтын хазнасына да гирген. Санав якъдан алсакъ, нече йыр йырлагьан экенсиз?
 -Мен йырлагьан йырланы гьисабын, тюзю, юрютмегенмен. Юрютмеге къыйын да къыйын. Тек янгыз радиодан берилеген йырланы санаву, мен ойлашагъан кюйде, азындан, 300-ге етишедир. Халкъ шаирибиз М.Атабаевни сёзлерине йырланагъанлары да 90-гъа-100-ге етишедир. Йырларым янгыз бизде тюпол, башгъа пачалыкъланы фондуна да гирген. Алда, коммунистлени заманында. план салына эли йыравлар айда 2-3 йыр сама онгарма тарыкъ деп. Менден алда ударник гиши де болмагьандыр. Гьалиги заманда йимик онгайлыкълар болмаса да, уьй масъалам да чечилмеген кюйде, тармашып, талашып дегенлей, гьаракат эте эдим. Къайсы йырны йырласам да, юрегим алып, юрегим тебип, мен кёп сюеген азиз халкъым шуну ушатар деген ой булан йырлагъанман. Айтайыкъ, йырав халкъыны маданият вакили болгъандан сонг, ону йырлары да миллетибизни ругьун, келпетин яратма ва уьлгю болма герек. Тынглавчуларындан да бир абат сама да алда болма. юрюме герекдир деп эсиме геле.

-М.Атабаевни кёп эсгересиз. Ондан къайры да, къайсы шаирлер, композиторлар булан иш гёргенсиз? -Мен оьзлени сёзлерине йырламайгъан шаирлер ёкъдур деп ойлашаман. Йырлайман А.Гьажиевни, А-В.Сулеймановну, А.Жачаевни, Бадрутдинни, Ш.Сулеймановну, Ж.Керимованы, дюньягъа аты ай-тылгъан азербайжан шаир Низами Гянжевини ва шолай башгъаларыны сёзлерине. Тюзю, Атабаев булан бирче кёп ишлегенбиз. Шо саялы да болма ярай, мен ону бир уллу эмен терекге ошатаман. Боранда да, яллавда да башгъа тюпол, ню эмен терекни салкъынына гирип олтурагьанда йимик гьис этемен оьзюмню. Йыравну яратывчулугъун дa шаир де, композитор да аслу ер тута. Иырны яратагьан олар чы. Иырда гьар миллетни макъам сеси де, сёз агъымы да тюз кюйде яратылма герек. Биз, йыравлар буса, шону тынглавчулагьа етишдирегенлербиз. Шо саялы да олар булан бирлешип иш гёрме де герекбиз. Тюзю, арив сёзлери болмаса, халкъ да ушатмас деген ой елеп, юрегим алмаса, йырлама болмайман. Сююмлю композиторларыбыз Н. Дагьировну, X. Батыргишиевни, А. Аскерхановну, Къ. Шамасовну, Б. Адилхановну кюйлерине ва къумукъ халкъ кюйлерине гёре йырланагъан кёп йырларым бар.
-Гьалиги жагьил йыравланы гьакъында не айтар эдигиз? -Гьалиги жагьил йыравлар буссагьатгьы заманны емишлери деп айтма ярай. Тюзю. оланы эсгерме де сюймеймен. Оланы сюймейгенден тюгюл. Яшырма негер тарыкъ, арасында арив тавушу булангъылар да бар. Сагьнагъа чыкъгъанда гёрюнюшю де арив, бою-сою да исбайы. Тек исбайылыгъынга гёре, нени гьакъында йырлайман, не йырлайман - ойлашма герек чи. Дагъы гъали макъам да ёкъ, барысы да бийив кюйге, лезгинкагьа айланып къалгъан. Оланы сёгюп де айтмайман, гечип къоюгъуз. Олардан не зат умут этме боласан? Кёбюсю сёзлерин къумукъча айтып да, арасында таза ана тилинде сёйлеп де билмейгенлери кёп. Йырны макъамын. сёзлерин ким язгъанын ахтарма да ахтармайлар. Мисал учун айтсам, Бадрутдинни бир куплетин, А.Жачаевни бир куплетин, халкъ йырларындан эки сатыр къошуп, не сёзлер кепине гелсе, ондан-мундан юлкъуп, йыр этап къоялар. Бираз абур герек чи адамгъа. Аллагьны яхшылыгъындан, бар чы шаирлерибизни тизив-тизив асарлары. Пагьмусу бары да, ёгъу да, спонсорлар да табып, сагьнагъа чыкъма гьаракат этелер. Милли маданиятындан аварасы ёкъ, кёбюсю къазанч учун чалышагьанлар деп эсиме геле. Гьали. кёп болмай, тавлу компози¬тор Абусупиян Гьажиев М.Атабаевни сёзлерине кюй язып гелген:
 «Ассаламу алейкум-
Дагъыстанны саламы,
Салам берген адамгъа
Юрек бермей боламы?
Гирип гелгенде къурдаш,
Атылып эретур, яш.
Эретуруп, къурулуп,
Къурдашынгиы да къур, яш».
   
  Къара дагьы бу терен маъналы. бизин бары дагьыстан халкъгъа хас сёзлеге. Дагьы да, А.Гьажиевни тал бутакъланы гьакъындагъы сарынында айтылагъан кюйде:

«...Тал бутакълар алмагьа
 Баргъан эдим татавулну боюна.
 Нече барсам татавулну боюна,
 Тал чечекдей сен гелесен оюма.
 Барсам да мен тал бутакълар алмагьа,
 Башлары баз бизин жанлы маллагьа,
 Жаным авруй, балта урма болмайман
Бою-сою сагьа ошай деп таллагьа».

    Буланы йырламай мен нечик боламан?! Шонча да сююв гьислер гючлю чю, сююв адамны ирите, гойдюре.
 -Агьачкъомуз да согьуп таза къумукъ халкъ йырларын йыр-лайгъанлар оьз миллетибизни арасында аз, ёкъ десе де ярайгъан кюйде. Шо гьакъда не айтар эдигиз?
-Шогьар бизде тергев аз. Концертлер булан кёп пачалыкъларда болгъанман. Гёрдюк чю, пачалыкъ шолай пагьмулу адамланы хас школалар ачып сакълай, уьйрете. Бизде шу тармакъгъа олай агьамият берилмей. Инче саниятыбызны терен тамурлары шундан гелегенин англама тюше. Терсине, радиодан, телевидениеден тайдырма айлана, миллетлени миллетлигин ёкъ этме сюегендей. Пагьмусу булангъы яшланы табып. излеп гьар юртдан, гьар райондан дегенлей, олар бар бизин арабызда, пагьмуну сёнме къоймай, арагьа чыгьарма кёмек этме герек.
-Оьрде де айтып гетдигиз. Сиз кёп тыш пачалыкъларда болгьансыз, янгыз бизин дагьыстанлылар тюгюл, ондан тышдагъылар да сизин яхшы таный. Нечик кьабул эте ?
-Тюз, концертлер булан кёп пачалыкъларда болгъанман. Болгариягъа, Румыниягъа, Венгриягъа, Югославиягъа, Тюркиягъа, Франциягъа ва шолай дагьы да башгъаларына баргьанман. Белгили йырав Зыкина, операда йырлайгъан бюлбюл тавушлу къазакъ йырав Бибигюл Тюлегенова ва шолай башгьалары булан бир концертде де йырлагъанман. Къайда болсам да, макътанып айтагъа-ным тюгюл, мени къумукъ юртгъа баргъан йимик къабул этген. Шо ягъындан тынглавчулагъа оьзюмню разилигимни билдирме сюемен, мен гьаман да олагьа рази къалгъанман. Артистни халкъ эретуруп, yллу харс урувлар булан къабул этмек артист учун уллу уьстюнлюк де дюр, сююнч де. Мен шо ягъындан насиплимен деп эсиме геле. Халкъымны, тынглавчуларымны разилигин къазанма, къувандырма гьаракат этгенмен. Бир гиччи мисалны эсгерип къояйым. Экинчи гезик Болгариядаман. Оланы «Родоп» деген айтылгъан ансамблини ортакъчылары, уьч къыз бир арив уьч тавуш булан, согъагъан гишиси де ёкъ, «Къумукътюз» деген йырны йырлама башлады. Сююнмекликден, инаныгъыз, не кёкде тюгюл эдим, не ерде тюгюл эдим. Къумукъ халкъым гётерилип гелип къалгъан йимик болду. Олар учун оьктемлигам де кёкге чнкълы.
—Олар нечик уьйренген экен шо йырны?
-Ансамбль оьзю тилеп, хыйлы башгъа миллетлени йырларыны кассеталарьн йиберген бизден. Арасындан ушатып, МАтабаевни сёзлерине язылгъан, Х.Батыргишиевни кююне йырланагъан белгили «Къумукътюз» деген йырын уьйренгенлер. Шу ерде эсгерип къояйым ярай буса, шу йырны автору да, йырлайгъан мен де кёп чайнаддыкъ. Себебин де англатайым. Интернационалист ругь ёкъ, терсине, миллетчиликни сеси бар деген пикру булан. Къызлар йырлайгъанда, мени де сагьнагъа чыгъарып къойду. Сонг бирче йырладыкъ. Бирдагьы мисал. Москвада уллу залда йырлап гетип барагьанда, бир уллу къатын, алдыма чыгъып: «Молодой человек, берегите свой голос для своего народа», - дегени де бир де эсимден таймады. Халкъымны кёп сюемен. Оланы да магьа бакъгъан сюювю - мени учун лап да уллу савгьат. Халкъыма къыйын экенлик мени де къыйнай, пашман эте. Халкъыма кюрлюк буса, мен де сююнемен, шат боламан.
 -Сиз йырлайгъан йырлардан лап кёп йырлама сюеген, ушатагъан йырыгъыз къайсыдыр?
 -Мен ойлашагъан кюйде, яхшы тавушунг да булан йырав болуп арагъа чыкъгъандан сонг, яртысы сама да халкъ арада йырланмаса, ондан йырчы болмас, ол йырчы тюпол. Артистлеге сораса, къайсы ролюнгну бек ушатасан деп, ойнамагьан ролюмну деп жавап берме бола. Мен де олар йимик йырламагъан йырымны деп айтма да болмайман. Бир-эки керен йырланып, унутулуп къалагъанлары да ва оьмюрлюкге унутулмайгъанлары да бола. «Аталар» деген йыр. мен ойлайгъан кюйде, бары да халкъгъа ювукъ ва сююмлю. Барыбыз да билебиз, Уллу Ватан давну агъусу тиймеген бир ожакъ да къалмагъандыр. Шу гиччи асарда 4 йылны узагъында халкъымны башдан гечирген акъубалары ва гёрген къыйынлыкълары нече де бек арив гёрсетилген. Пашман йыр буса да, менден къайры да. тынглавчулагъа да ювукъ деп гьисап этемен. «Балчыкъ уьй» деген йыр да кепиме геле.
 -Дагьыстан опера театрында да ишлейсиз чи?
 -Ишлеймен. «Хочбар» деген операда Хочбарны атасы Зубайырны ролюн, «Йырчы Къазакъда» Атабайны ва ханны къаласындагьы йырчыны ролларын ва шолай дагьы да башъаларын да ойнайман.
-Сизин лай ушатагъан йыравларьпъыз кимлердир?
-Гьаман да тынглап турма сюеген, бек арив тавушу булан тынглавчуланы да гьайран къалдыргъан - Татам Муратов, Валерий Ободзинский, эрменили Зара Долуханова. -
Яшавда оьз еримни тапгъан-ман деп эсигизге гелеми? Сиз биринчилерден болуп дегенлей Дагъыстанны халкъ артиста деген оьр атны да алгъансыз.
 -Бир заманда да мен оьрлюклеге етишейим. оьр атлагьа да ее болайым деген ойлагъа къуллукъ этмегенмен. Шогъар талпынып ва чабып да айлантъан гиши тюгюлмен. Мени Къабарты-Балкъарияны музыка театрына, Дондагьы къазакъланы халкъ хоруну ансамблине, Тбилисини филармониясына, шолай оьзге гьар ерлерден де ишлеме чакъыра турдулар. Мен рази болмадым. Неге тюгюл де, ойлашдым, гетсем, башгъа миллетни маданиятын, ругьун гётерме герекмен. Сонг да, кимни абурун этежекмен? Къыйын буса да, тынч буса да, къысматымны Ватаным булан, тувгъан ерим. тургъан элим, азиз къумукъ халкъым булан байлама токъташдым. Олардан айрылып да болмас эдим. Яшавумда бир де байлыкъ учун да ябушмагъанман. Байлыкъ чы дюр мени кёп сюеген халкъым. халкъым буса - мени оьктемлигим. меня яшавум. Олар булан мен абурлуман, сыйлыман. Шо саялы да мел яшавумда сайлагъан касбума гьеч гьёкюнчюм ёкъ, яшавда оьз еримни тапма да тапгъанман.
-Оьзюгюзге оьзюгюз агьамиятлы деп гьисап этап, не соравгъа жавап берер эдигиз?
 -Бир журналист де бермеген соравну бермеге сюер эдим. «Сен яшавда этген ишлерингни-йырлагъан йырларынгны да, ювукъ адамларынг булан дос-къардашынгиы да мизанлагьа салып чексе, шоланы къайсы ягъы авур тартар эди?»-деп соралса, магьа шу соравгъа жавап берме бек къыйын болур эди. Неге тюгюл де, йырларым ким саялы йырлана? Халкъым саялы. Мени ювукъ адамларым да халкъны бир гесеги чи.

 Газета «Ёлдаш» от.13.03.2009 г.