БУГЛЕН                                                               

                                                                 Набиюлла Магьамматов       

            Яшайгъан  адамланы  санаву, бугюнлерде,  2  мингден  озгъан. Гиччи  болса  да  Буглен,  уллу  талигьи  булангъы  юрт.  Бу  юртдан  кёп  алимлер, гьукумат  чалышывчулар, кочаплар  чыкъгъан.  Дюньягъа  аты  айтылгъан  Ал – Къылыч   юртгъа  чы  нечик  де,  савлай  республикагъа  да  оьктемлик  болуп  токътай.  Ол  буруп  къайтаргъан  темир,  юртну  ичиндеги  ёлну  ягъасындагъы  ярны  уьстюне  орнатылгъан.  Шо  рельс  темир,  юртгъа  кочапны  тюсюн  къошагъандай,  Буглен  юртну   башгъачалыгъын  исбатлай.

           Гиннесни  «Дюнья  рекордларыны  китабына»  аты  язылгъан  Набиюлла  Магьамматов,  дюньяда  оьзюнден  къайры  дагъы  бирев  де  этип  болмагъан  гьюнерни  гёрсетген.  Темир  мыхлар  къагъылгъан  такътаны  уьстюнде  ятып,  оьзюню  уьстюне  де  шолай  мыхлар  булангъы  такътаны  салып,  ону  уьстюне  де  уллу  авур  таш  салып,  шо  ташны  да  бир  адам  кувалда  чёкюч  булан  ура  туруп  сындыргъан.

   Буглен  юртну,  бизин  девюрде  савлай  Дагъыстангъа  танывлу  этеген   Шихсаидовланы  династиясыны  таъсири.  Шо  таъсир  булай  гиччи  юртгъа  тюгюл,   бир  уллу  юртну  тарихине  де  таманлыкъ  эте  деп  эсиме  геле.

             Буглен  юртну  дагъы  да  бир  ругь  байлыгъы,  о  да  бу  гиччи  юртда  бек  арив  уллу  музей  уью  барлыгъы.  Музей  уьйлер  уллу  юртларда  да  кёбюсюнде  ёкъ,  бар  буса  да,  булай  мукъуятлы,  мекенли  этилип  тизилмеген.   Бир  мингге  ювукъ  экспонатлар  сакъланагъан  5  зал  уьй  бар. Этнография,  дав  йылланы  заманы,  билим  берив,  культура,  спорт  яшаву.  Музей  1999 нчу  йыл  ачылгъан.  Дагъыстан  пачалыкъ  бирлешген  музейини  филиалы  санала. Ону  тувулуву  Разият  Исаевнаны  аты  булан  да  тыгъыс  байлавлу  экени  юртлулагъа  белгили.

             Юртну  бирдагъы  бир  янындан гёрмекли этип  гёрсетеген,  о  да  мунда,  артдагъы  йылларда  къурулгъан  ва  иш  гёреген  «Спорт  комплекс».  Тындырыкълы  этилген  уллу,  арив  бина,  республикада  ону  чери  ёкъ  деп  айтса  да  янгылыш  тюгюл.  Онда    гьар  тюрлю  спорт  ярышлар,  бютюнроссия,  республика  турнирлер  де,   оьзге  тюрлю  культура   мероприятиелер  де  оьтгериле.   Ярышлар,  турнирлер  юрюлеген  уллу  залдан  къайры  да  спортну  гьар  тюрлю  журасына  къыйышывлу  айрыча  онгарылгъан  заллары  да  бар.  Тутушуп  ябушувдан,  волейболдан,  боксдан,  кинг – боксингден,  дзюдодан,  теннисден  спорт  секциялар  ишлей.  Айрыча  тринажорный  залы  да  бар.  Спорт  булан  машгъул  болмакъ  учун  бу  спортзалгъа  Буйнакск  шагьардан  да,  районну  оьзге  юртларындан  да  гелеген  яшлар  кёп.  Озокъда  бу  спорткомплекс,  Буйнакск  районда  спортну  пропаганда  этмеклик  учун  да,  ону  оьр  даражада  юрютмек  учун  да  бек  агьамиятлы  роль  ойнай.  Бугленли  жагьиллеге,  яшлагъа,  бу  ер,  уллу  шагьарны  бир  гесегидей,  юртда  яшайгъанын  заманлыкъгъа  унутдура.  Огъар  гьали  «Маданият  ва  спорт  къаласы» - деп  айтыла.

            Буйнакский  районда,  колхозланы – совхозланы  реорганицация  этип,  топуракъланы  ерли  халкъгъа  уьлешип  берип,  гьар  кимге  оьзтерече  ишлемеге  имканлыкълар  болдургъан  юртлардан,  Буглен,  биринчилерден  эди.

             Буглен  юртда,  1930 нчу  йылда  къурулгъан  колхозну  къургъан  ва  биринчи   председатели  болуп  чалышгъан  адам  бугленли  Муса  Салаватов   болгъан.  Ондан  алда  ол  3  йыл  ерли  юрт  Советини  председатели  болуп  да  ишлеген.  Москва  шагьарда  шо  йыллар  оьтгерилеген,  колхозчуланы  «Бютюнсоюз  генглешинде»,   Муса  Салаватов  сагьнадагъы  трибунадан  таза  орусча  сёйлеген  кююне  иштагьланып,   агьамият  берип,  М. И. Калинин,  Дагъыстангъа,  Буглен  юртгъа  кёмекге,  бир  вагон  агъач-такъта  материал, бир  радиоприемник, эки  автомашин  ва  клуб  ишлеге  тарыкълы  къурулуш  материаллар  йиберген.  Огъар  оьзюне  буса  аякъмашин  йиберилген  болгъан.

            Бугленден  чыкъгъан  белгили  адамлар  кёп.  Магьамматов  Шугьайип - профессор,  тарихи  илмуланы  доктору,  Дагъыстанны  илмусуну  ат  къазангъан  чалышывчусу,  ДГУ ну  кафедрасыны  заведующийи,  Магьачкъалада  Марксизм – Ленинизм  университетни  ректору  болуп  ишлеген.  Магьаммат-Рашад  Салаватов  да  1956 нчы  йылдан  сонггъу  йылларда  уллу  жаваплы  къуллукъларда  ишлеген.  КПСС ни  Буйнакск  горкомуну  секретары, «Коммунист» - деген  шагьар  газетни  редактору, ДГУ ну  профессору, кафедрасыны  заведующийи  болгъан.    Джанбулатов  Джанбулат – Россияны  ат  къазангъан  учители,  школаны  директору  болуп  ишлеген.  Джалилов  Салавутдин,  Россияны  ат  къазангъан  учители,  юрт – хозяйство  механизацияны  училищесини  директору  болуп  ишлеген.  Адилбек  Ихласов  ДАССР ни  ат  къазангъан  артисти  эди.

            Иса  Шихсаидов - Буйнакский  райисполкомну  председатели  болуп  хыйлы  йыллар  ишлеген.  Шихсаид  Шихсаидов,  ВЛКСМ ни  Дагъыстан  обкомуну  биринчи  секретары,  газетни  редактору,  КПСС ни  Дагъыстан  обкомуну  экинчи  секретары  болуп  чалышгъан,  Музакир  Шихсаидов,  физика – математика  илмуланы  доктору,  Дагъыстан  Республиканы  илмусуну  ат  къазангъан  чалышывчусу,  СССР ни  илму  академиясыны  институтунда  ишлеген.  Разият  Исаевна  Джамболатова,  распубликада  белгили  жамиат  чалышывчу,  Хизри  Исаевич  Шихсаидов – КПСС ни  Буйнакск  райкомуну  биринчи  секретары,  Дагъыстан  Республиканы  Гьукуматыны  председатели,  Госдуманы  депутаты  болду.  Энни  ол  республиканы  Халкъ  жыйыныны  председатели.  Мурад  Шихсаидов    Къаягент  районну  башчысы,  республиканы  юрт – хозяйство  министри,  ДР –ни  Гьукуматыны  председателини  заместители  болду.  Даниял  Шихсаидов – Буйнакск  районну  башчысы.  Шихсаидовланы,  гьукумат  къулукъдагъы  ёлбашчылыкъ  династиясы    Дагъыстанда  инг  уллусу.

           Юртда,  уллу  бинасы,  уллу  спортзалы  булангъы  орта  школадан  къайры  да  «школа  интернат» - деген,  яшлар  охуйгъан  ва  яшайгъан  бирдагъы  бир  охув  ожакъ  да  бар. 

            Юртну  аты  «бюлдюрген» - деген  емишден  алынгъандыр  деп  айтагъанлар  кёп.  Бу  ерлер  бырынгы  заманларда  кёп  бюлдюрген  оьсеген  ерлер  болгъан  дей.  Халкъы  Къазанышдан  чыгъан  адамлар  болгъан  деп  де  айта.  Болса  да  бугленлилени  тили  къазанышлылагъа  ошамай,  жюнгютейлилеге  ошашлы.