ЭРПЕЛИ

                                                                  Набиюлла Магьамматов

             Эрпелиде  5 мингге  ювукъ  адам  яшай. Оьзю  ерлешген  ерини  бийиклигин  оьлчегенде, къумукъ  юртланы  арасында  инг  бийикде  ерлешгенлерини  бириси.

            Бырынгы  заманларда , 16 нчы  юзйылланы  девюрюнде  бу  якълы  эргишилер   Хазар  топуракълагъа  гиреген  «Беленджер» -  деген  шагьарны  якълап   юрюлген  урушларда  къоччакълыкъ  гёрсетгени  саялы  олагъа: «Эри  перилер»- деп айтгъан  дей.  Юртну  бугюнгю  аты  да  шондан  тувулунгъандыр, деген  пикру  бар.

           Йыллар  бою  Эрпелиде  яшагъан  тухумланы  унутулмай  эсде  къалгъанлары: Гадакай, Чербаш, Тёбелеш, Парансав, Манташ, Кийиз, Кинки, Захурай. Бугюнгю  Эрпелини  башы, Тели- Будайчы, деген  адам булан  байлавлу. Ол  бу  ерде  биринчилей,  бина  тикген, деп  айтыла.

           Октябрь  революциядан  алдагъы  заманны  эсгергенде  Эрпелини  инг  де  айтылгъан  адамы  Шихаммат  Къади  болгъандыр  деп  эсиме  геле.Олай  ойлашмагъа  далиллер  де  бар.  Ол  1833нчы  йылда  тувгъан.  Къумукъ , тюрк, татар, тиллени  билегенинден  къайры  да  мычыгъыш, авар, арап  тиллени  де  мекенли  уьйренген. Философ, демократ,ярыкъландырывчу  Шихаммат  Къади  30  гъа  ювукъ  китап  чыгъаргъан. («Гюлбахча», «Гьюсейинни  хабарлары», «Сапар  ёлдаш» «Ажам  тюшнеме», «Илму  баш», «Емишли  хабарлар»  ва  башгъалары)

           1908 нчи  йылда , Шихаммат  Къадини  уллусу  уланы  Абдулгьаким, Эрпелиде, биринчилей, яшланы  охутагъан  мактаб  ачгъан, оьзю  де  онда  дарс  берген. Бу  мактабда  рус  тилден , математикадан, черчениеден  дарслар  юрюле  болгъан.

            Орта  билим  береген  школасы Эрпелиде1951 нчи йылда  ачылгъан, Школада  ишлей  туруп  «Дагъыстанны  ат  къазангъан  учители»- деген  атгъа  ес  болгъан  8 муъаллим  бар. Оланы  атлары   Гьажи  Махтибеков, Салихат  Устарханова. Абуталиб  Алиев, Равзат  Алиева, Агьмат  Устарханов, Абидат  Айланматова, Камиль  Ахаев, Стамбул  Гереева.

            Дагъыстанда  Совет  гьукуматы  токъташдырылагъан  йылларда  о  къурумгъа  къаршы  тургъанланы  арасында  эрпелили  Даниял  Апашев  инг  алда  гёрюнегенлеринден  бириси. Ол  о  вакъти Нажмутдин  Гоцинский  къургъан  «Тав  гьукуматыны»  Темирхан – шурада  милли  комитетини  председатели  болгъан. Ондан  алда  да  ол   о  шагьарны  губернаторуну  къуллугъун  кютген. 1920 нчы  йыл , сентябрь  айны  21 нде, Совет  гьукуматны  вакиллери  гесген  судну  къарарына  гёре, ону  гюллелеген.

          Даниял  Апашевни  уланы  Магьаммат  Апашев  белгили  совет  алим, Москвада  яшагъан  ва  бек  абурлу  идараларда  ишлеген. Бир  аз  алда  юртну  бир  орамына  ону  аты  къоюлду.

            Даниял  Апашевни  иниси  Бексултан  Апашевни  уланларыны  бириси   Камиль ,Къызыл  Армияны  сыдраларында  дав  майданда  гечинген. Ол  комбат  болгъан. Башгъа  уланы  Абдулзагирге  1941 нчи  йыл  Сталинден  кагъыз  гелген. О кагъызда  Баш  главнокомандующий  Абдулзагирге  Къызыл  Армияны  бронетанковый  гючлерини  оьсдюрювюне  къошум  этгени  саялы  баракалла  билдирген. Бексултанов  Госбанкгъа  Къызыл  Армияны  счетуна  25  минг манат акъча  йиберген  болгъан. ( Озокъда  о  замангъы  акъчаны  къадары  гьали  йимик  учуз  болмагъан.

            Абузагир  Бексултановну  уланларыны  уллусу   Абдурагьим   Хасавюрт  районну  баш  гьакими  болуп  кёп  йыллар  ишледи.  Гьали  Аграрно – экономический  колледжни  директору , иниси  Бексолтан  Бексолтанов,  Магьачкъала  шагьарда,  Финансово – экономический  колледжни  директору.

            Эрпелиде  арив  уллу  уьч  къабатлыкъ  бинада  ерлешген  школа  бар. Ону  абзарында  Уллу  Ватан  давну  ортакъчыларыны  гьюрметине  эсделик – монумент  салынгъан. Школада, директорну  къуллугъунда, Дагъыстанны  ат  къазангъан  учители  Камиль  Ахаев,  20 йылдан  да  къолай  чалышды.  Школаны  фойесинде   музейде  йимик  юртну  бары  да  белгили  адамларыны  атлары  эсгерилген  стендлер  бар. Къайсы  тармакъны  алсанг  да  оланы  арасында  оьзюню  атына  уллу  абур  этер  чакъы  иш  этген  эрпелилилени  тапмагъа  боласан.

            Эрпелиден  чыкъгъан  2 адам  «доктор  наук» - деген  илму  даражагъа  ес  болгъан.  Бириси  Магьаммат  Апашев   Москва  шагьарда  автомобиль  институтну  профессору  МАИ ни  илму  ахтарыв  лабораториясыны  заведующийи  болуп  ишлеген;  бириси  де  Пайзутдин  Устарханов,    Дагъыстанны  ат  къазангъан  ветеринары,  Сельхозакадемияны  кафедрасыны  заведующийи.

            Республикада  белгили  язывчуланы ,шаирлени  арасында: Агьмат  Устарханов , Зарипат  Атаева , Вагьит  Атаев , Рукъуят  Устарханова  Гьайбулла  Гьайбуллаев  бар.  2011 нчи  йыл,  Агьмат  Джачаев, Дагъыстанны  халкъ  шаири,  деген  атны  алды.

            Хизири  Батыргишиев – композитор,  эрпелили,   Гьамит  Омаров  Дагъыстан  музыка  училищени  директору  болуп  ишледи.    Дадам  Сайитнуров – Россияны  ат  къазангъан  артисти  эди ,кёп  йыллар  Къумукъ  театрны  сагьнасында   къужурлу ва  таъсирли  рольланы  ойнады… Ол  халкъ  кёп  сюеген  артист  эди.

            Эрпелили  « Ветеранланы  хору» - деген  «Мадигин» - аты  булангъы  ансамбли  Дагъыстандан  къайры , тыш  уьлкелерде  де  оьзлени  таза  къумукъча  тизилген  гьюнерин  герсетген, хыйлы    фестивальларда  ортакъчылыкъ  этген .

            Эрпели  юртну  спорт  янындан  абурун  оьрге  гетергенлени  арасында  Загьир  Гьайдарбеков – ушу – саньдадан  бир  нече  керен  дуньяны  чемпиону; Чотанов  Расул – каратеден  СССР ни  биринчи  чемпиону;  Апаев  Нажмутдин – боксдан  Россияны  чемпиону ;  Мурадов  Казим – ушу- саньдадан  Россияны  къыбла  зонасыны  чемпиону;  Азим  Абакаров – «Алтын  дракон»- деген  кубокгъа  ес  болгъан.

            Эрпелиден  чыкъгъан,  районда , республикада  танывлу , гьракатчы  иш  гёрсетгенлени  арасында, гьалиги  девюрге  ювукъдан  къарагъанда  шулай  оьр  къуллукълагъа  етишген   адамлар  бар:  Гереев  Биякъай – КПССни Дагъыстан  обкомуну  секретары; Умаханов  Гьажи – район  газетни  редактору; Умаханов  Сапиюлла – райкомну  секретары ;  Ахаев  Агъав – КГБ ни республика  белюгюню  начальниги,  полковник,  СССР ни  макътавлу  чекисти;  Салахов  Билалутдин - район  газетни  редактору;  Гьусейнов  Абдурагьим – Хасавюрт  райкомну  биринчи  секретары,  обкомну  секретары;   Бадабиев  Абдурашид –ДР ны   налог  полициясыны  департаментини    бёлюгюню  начальниги,  полковник ;   Джбраилов  Магарданбек  -  налог  полицияны  департаментини  белюгюню  начальниги ;  Джабраилов  Нюрбек – район  судну  председатели ;  Гаджиев  Арсанали – республика  пенсия  фондну  председателини  заместители;  Гьасанов  Саид – РУО ну  начальниги;  Гьасанов  Гьасан – Манас  нефтебазаны  директору;  Темирханов  Гьамзат  -районда « Фонд  занятости» - деген  идараны  председатели;  Магьамматгьажиев   Айнутдин – почтаны  белюгюню  начальниги;  Зайналбеков  Зайналбек – Россияны  ат  къазангъан  тренери;