ОЬРКЪАЗАНЫШ

                                                          Набиюлла Магьамматов

             Оьркъазаныш  юрт,  Гимра  тавланы  тюбюндеги   «Борагъан  оьзенни»,  «Ичмакъ  сув» -деп  айтагъан  ерден  чыгъагъан  уллу  сувну  къырыйында, табиатны  бир  гёзел  ва  ниъматлы  еринде  ерлешген.   Шо, агъачлыкъны  ичинден  чыгъагъан  таза  сюзюк  сувдан  тёбенкъазанышлылар,  атланавуллулар  да  пайдалана.   Юртну  къыбла  боюн  тутуп,  аркъалыкъдай  базыкъ  ва  бийик  тереклер  оьсеген  тав  бетлерини  айрыча  таза  гьавасы, бу  юртну  бек  арив  ерде  токътагъанын  англата  ва  ниъматлылыгъын  исбатлай.  Бугюн  мунда  8  мингге  ювукъ  адам  яшай.

            Бырынгы  заманларда  юрт  аз  аридеги  «Борагъан  оьзени» башланагъан  ерни  къырыйында  ерлешген  болгъан. О,  «Борагъан»-  деген  юртну  яллатыпму,  яда  оьзге  себепденму,  бузулгъанда,  халкъны  бир  тайпасы  бу  ерде  токътап,  бу  юрт  къурулгъан.  Олар  Чечен  республикадагъы  Борагъан  юртдан  гелгенлер  болгъан  деп  де  сёйлене.  Борагъан  деп  аты  булангъы  юртлар  дагъы  да  бир  нече  болгъан.  Шо  юртланы  къургъан  адамлар,  Арабиядан  чыкъгъан  тюрк  тилли  къавум  болгъан,  деп  де  айтыла.  «Борагъан»-деген  сёз  «барагъан»-деген  сёзден  амалгъа  гелгендир.  О  тухумгъа  «барагъанлар»-деп  айтыла  болгъан. 

            Советлер  Союзуну  девюрюнде, табиаты  арив, гьавасы  таза  экени  саялы,  оьркъазаныш  юртну къырыйындагъы  агъачлыкъны  ичинде, акъ  чакъалы,  сюзюк  сувлу  гиччи  оьзенни  къырыйында  гьар  тюрлю  атлары  булангъы  «пионер  лагерьлер»  къурулгъан  эди.  Олар  гьали  де  бар.  

            1952 нчи  йыл  юртну  ягъасында  шолай  таза  гьавалы  ерде,  Уллу  Ватан  давну  инвалидлери  учун  санаторий  де  къурулгъан  болгъан.  Сонггъу  вакътилерде  ону,  неврология  аврувланы  инвалидлерине  ва  турмагъа  ери  ёкъ  къартлагъа  яшамакъ  учун  онгайлы  шартлар  болдуруп  пансионат  этген.  2000-2010 нчу  йылларда,  ону  директору  Измутдин  Асельдеровну  гьаракаты  булан,  шо  идара  айрыча  тюрленип    мекенлешген.  Гьали  онда, уллу  абзары  баву  булангъы  беш  яшавлукъ  корпусларда  260  адам  яшай.  Гьали  ону  директору,  Измутдин  Асельдеровдан  къалгъан  улан,  Магьаммат  Асельдеров.  Кёп  жагьил  болса  да  ол,  атасыны  ёлунда,  ону  ишин  давам  эте. 

              Оьркъазанышлылар,  айрыча  хасиятлы,  башгъача  мердешли  халкъ, деп  айтса  да  янгылыш  болмай.  Олар  булан  гьаллашмагъа  да  ихтилат  масхара  этме  де  тынч.  Масхараны  арив  англаса   да,  оьзлени  менлигине  тийгенни  сюймей,  оьктемлигин  сакълап  биле.  Тек,  болгъан  чакъы  ону  гёрсетмей.  Мен  англайгъан  кюйде,  Оьркъазаныш  юртгъа,  оьзге  юртланы  таъсири  аз  тийген.  Олар,  оьзлени  хас  хасиятларын,  болгъан  чакъы,  бар  кююнде  сакълагъан.  Бу  юртдан  оьтеген  ёл  ёкъ.  Бир  оьзге  юртлу  да,  оьркъазанышдан  оьтюп,  оьзюню  юртуна  бармагъан.  Шо  саялыгъа  да  болма  ярай,  юртлу  халкъны  оьзтеречелиги  айрыча  гьис  этиле.  Чакъны  гьавасыны  таъсирлиги  себепли  болма  да  ярай,  бу  юртлуланы  бетини  ренки  де  гьавасы  суву  йимик  таза  ва  ачыкъ.

            Юртну  бирдагъы  бир  башгъачалыгъы,  о  да  бу  уллу  юртдан,  бир  шаир  де,  бир  язывчу  да  чыкъмагъаны.  Бу  юртгъа  ошашлы  Къакъашурадан  чыкъгъан  белгили  язывчуланы  санаву  15 ге етише.  Тек,  оьзге  юртлар  булан  тенглешдиргенде,  республикабыздагъы  белгили  адамланы  арасында  оьркъазанышлылар  кёп.  Оланы  бирлерини  атларын  эсгерме  сюемен. 

             Къайратлы  загьматы  булан  оьр  макътавгъа  лайыкълы  болгъан  адамлагъа  берилеген  «Ленинни  ордени»  булан  савгъатлангъанлар: Салаватов  Нюрютдюн,  Гьажиев  Абидин,  Халатов  Нюрютдюн,  Махтибеков  Хизри,  Магомаев  Мурза. 

             «Загьмат  Къызыл  байракъ» -  ордени  булан  савгъатлангъанлар:  Гьажиев  Абидин,  Дагиров  Наби, Салаватов  Нюрютдюн,  Гьажиев  Таджутдин,  Нажмутдинов  Камиль,  Алигишиев  Замит,  Джалаев  Иразютдюн,  Джалалутдинов  Магьаммат,  Махтибеков  Хизри,  Нурутдинов  Шамсул,  Абзагиров  Магьамматрасул,  Халатов  Нюрютдюн. 

            СССР ни Оьр  Советини  депутатлары  болгъанлардан:  Наби  Дагиров,  Нюрютдюн  Салаватов,  Байзат  Саидова.  

            Салаватов  Нюрютдюн,  Нажмутдинов  Камиль,  Саитханов  Шаитдин,  Дагъыстанны  ат  къазангъан  механизаторлары.  

            Замит  Алигишиев  гидроэлектростанциялар  къурувда  белгили  инженер,  «Чиркейгэсстройну»  директору  болуп  да,  Авганистанда,  Вьетнамда  шолай  стройкаларда  баш  инженер  болуп  да  ишлеген. 

            Имамутдин  Атаев,  лесхозну  директору,  райисполкомну  председатели,  КПСС ни  Буйнакск  райкомуну  биринчи  секретары  болуп  ишледи.  Моллаев  Джапар – педагогика  илмуланы  доктору,  Дагпедуниверситетни  профессору,  спортну  гандбол,  фехтование  жураларындан   СССР ни  спортуну  устасы.  

            Магьамматрасул  Орусханов,  милицияны  полковниги,  Дагъыстан  Республиканы  ич  ишлер  министерлигинде,  Минюстну  министрини  заместители  болуп  ишледи.  Идрисов  Зайналбек – КГБ ни  полковниги,  КГБ ни  макътавлу  къуллукъчусу  болгъан.  Абидинов  Абакар –  ФСБ ни  полковниги,  Москвада  ишлей.   Лётчик-испытатель,  полковник  Атаев  Зайналабит,  Дагъыстан   МЧС де,  отделны   начальниги  болуп  ишлей.  Джалаев  Магьаммат – юстицияны  генералы,  Дагъыстанны  «Нотариальный  службасыны»  ёлбашчысы.  Мюгьютдюнов  Анвар  -  юстицияны  генерал – мойору,  ДР ни  юстиция  министрини  заместители. 

            Даидов  Абакар  ДР ни  казначействосуну  ёлбашчысыны  заместители.  Гьамзатов  Гьамзат  ООО  «Дагсвязинформну»  ёлбашчысы,  Алиев   Али - профессор,  ветеринар  илмуланы  доктору,  Санкт-петербургну  ва  Ленинград  областьны  ветеринар  къуллугъуну   ёлбашчысыны  биринчи  заместители.  Алевов  Яхья,  Америкада  Калифорния  университетде  ишлей,  физика-математика  илмуланы  кандидаты.  Ширавов  Керим,  КПСС ни  Дагобкомуну  аппаратында  ишлеген,  Магьачкъала  финанс  техникумну  директору  болгъан.

            Наби  Садыкович  Дагиров,  РСФСР ни  халкъ  артисти,  бизин  республикада  симфония,  опера    музыканы  кюрчюлендиргенлерден  бириси,  Дагъыстанны  йырлав  ва  бийив  ансамблини  ёлбашчысы  болуп  ишлеген.  Таджутдин  Гьажиев,  РСФСР ни  халкъ  артисти,  Къумукъ  театрны  сагьнасында  къужурлу  ойнаву  булан  къаравчуну  сюювююн  къазангъан  артист  болгъан.  Магьаммат  Рашидханов  да,  Дагъыстанны  халкъ   артисти,  шолай  белгили  адам. 

            Уллу  Ватан  давну  ортакъчылары:  А.Латипов,   Д.Даудов,   А.Къадыров,  Б.Ибрагимов,  Ш. Ибрагимова,  З.Садрутдинов,  З.Нажмутдинов,  А.Атаев,  А.Сариханов  -  орденлер,  медаллар  булан  савгъатлангъан.

            Чечен  республикада  болгъан  дав  агьвалатланы  вакътисинде  гёрсетген  къоччакълыгъы  учун  Закир  Давудовгъа  –  «Россияны  игити»  деген  ат  берилген.  Бекмурзаев  Герейхан,  Ибрагьимов  Изамутдин  «Къоччакълыкъны  ордени»  булан  савгъатлангъан.  Къагьиров  Абдулла  « За  отвагу»  - деген  орден  булан  савгъатлангъан. 

            Афганистан  республикасында  интернационал  борчун  кютгенлерден:  Абукаев  Имам,  Нюрютдюнов  Абакар,  Шамсутдинов  Магьаммат,  Бекболатов  Агьмат  да  шо  орденлер  булан  савгъатлангъан.  Авганистанда,  Макъсудов  Гьашим,  Юсупов  Али  «Къызыл  юлдуз»  орденни  къазангъан. 

            Къарамахи  дав  агьвалатланы  вакътисинде  яраланып  гечинген,  милицияны  къуллукъчусу   Руслан  Насрутдиновгъа  да  «Къоччакълыкъны  ордени»  берилген.  

            Оьркъазаныш  юртдагъы  белгили  хынжал  уста  Базалай,  ва  ону  тухумундагъы  оьзге  усталар  этеген  хынжаллар,  Дагъыстанда  да  Темиркъазыкъ  Кавказда  да,  къаттылыгъына  черсиз  болгъан,  деп  айтыла.  Бугюнлерде,  оланы  бир - нечеси,  Россияны  Пачалыкъ – тарихи  музейини  экспонатлары.  Темирни  шолай  къатты  этип  болагъанына,  Базалайны,  айрыча  билеген   секретлери  болгъан  дей.  1851 нчи  йыл  Лондонда  оьтгерилген  выставкада  ону  4  хынжалы    гёрсетилген.  

            Белгили  темир  устаны   иши  озюнден  сонг  да  давам  этилген.    Ону  иниси  Али,  Алини  уланы  Магьаммат,  ону  да  уланы  Мустапа  ва  оьзю  Базалайны  уланыны  уланы  Гьамза,  аты  айтылгъан  уста  якъгъан  мечни  кёрюгюн  сёнмеге  къоймагъан.  

            Оьркъазаныш,  къумукъ  юртланы  арасында  инг  бийикде  ерлешген  юрт,  мундан  къарасанг,  олар  барысы  да  гёрюнедир,  деп  эсинге  геле.